এশ এবিধ শাক (প্রথম ভাগ):: 101 herbs of Assam-Part- I

সেউজী ধৰণী

এশ এবিধ শাক

(প্রথম ভাগ)

ডঃ চাদিকুল হুছেইন

[আগকথা: সুদীর্ঘ চাকৰি কালত ব্রহ্মপুত্র উপত্যকাৰ কেউখন জিলাৰ বহুতো ভিতৰুৱা অঞ্চললৈ যোৱাৰ সৌভাগ্য ঘটিছে। আমাৰ এই যাত্রাবোৰৰ প্রধান উদেশ্য হ’ল কৃষকসকলৰ লগত কৃষি বিষয়ক বিভিন্ন আলোচনা কৰা আৰু তেওঁলোকৰ পথাৰ পৰিদর্শন কৰি যাবতীয় দিহা-পৰামর্শৰে আধুনিক কৃষিৰ সতে চিনাকি কৰি দিয়া। এনেবোৰ আলোচনাত প্রায়ে আমি দুটা বিশেষ কথা কৃষকসকলৰ পৰা জানিব বিচাৰো। প্রথমটো হ’ল-“কৃষি-কর্মত কেনেবোৰ থলুৱা পদ্ধতি তেখেতসকলে প্রয়োগ কৰে।” দ্বিতীয়তে ব্যক্তিগত আগ্রহৰ বাবে সোধো “ব'হাগমাহত এশ এবিধ শাক খাইনে? যদি খাই সেইবোৰৰ নাম আৰু ঠাইতে চিনাকি কৰি দিব পাৰিবনে?” সময়ত এই দুয়োটা প্রশ্নৰ উত্তৰ হিচাপে বহুতো তথ্য গোট খাবলৈ ধৰে। মাজে সময়ে বিভিন্ন কাকত-আলোচনীটো এই বিষয় দুটাৰ ওপৰত লেখা প্রকাশ হোৱা দেখিবলৈ পাওঁ। এনে কিছুমান লেখা আৰু আমি ব্যক্তিগতভাবে সংগ্রহ কৰা তথ্য সমূহ লিপিবদ্ধ কৰি প্রকাশ কৰিবলৈ লওঁতেই ‘এশ এবিধ শাক’ৰ তথ্যখিনিত কিছু অসুবিধা আহি পৰে। সেয়ে আমাৰ সংগ্রহখিনি আৰু সন্মূখীন হোৱা অসুবিধাবোৰ দূৰ কৰাৰ উদেশ্যে এই লেখাটো আগবঢ়োৱা হ’ল যাতে ‘এশ এবিধ শাক’ৰ এখন শুদ্ধ তালিকা আমাৰ হাতত থাকে। ---লেখক]

অসম তথা উত্তৰ-পূর্বাঞ্চল জৈৱবৈচিত্র্যৰ বাবে বিখ্যাত। পৃথিৱীৰ জৈৱবৈচিত্র্যত চহকী অঞ্চলসমূহৰ ভিতৰত ভাৰতবর্ষৰ উত্তৰ-পূর্বাঞ্চল অন্যতম। নানানবিধ জীৱ-জন্তুৰ লগতে বিভিন্ন গছ-লতাৰে ইয়াৰ পাহাৰ-ভৈয়াম ভৰপূৰ। বছৰৰ ছয় ঋতুত হাবিয়ে-বননীয়ে গজি উঠা এই উদ্ভিদবোৰৰ বেছি ভাগৰে ঔষধি গুণ আছে, যাৰ বাবে দূৰ অতীজৰেপৰা অঞ্চলটোৰ লোকসকলে এইবোৰ খাদ্য হিচাপে গ্রহণ কৰি আহিছে। বছৰৰ বিভিন্ন সময়ত গ্রহণ কৰাৰ উপৰিও অসমৰ ৰাইজে গৰুবিহু নাইবা সাতবিহুৰ যিকোনো এদিন এনে ঔষধি গুণসম্পন্ন গছ-লতাৰ ‘এশ এবিধ শাক’ খোৱাটো এটা নিয়ম। অৱশ্যে এশ এবিধ শাক সংগ্রহ কৰিব নোৱাৰিলেও সাত বিধ শাক এই সময়ত গ্রহণ কৰে যাৰ বাবে এই পৰম্পৰাক ‘সাতশাকী’ খোৱা বুলি কোৱা হয়। আনহাতে কোনো কোনোৱে ব’হাগ বিহুৰ সাতদিনৰ দিনাহে এইবোৰ শাক খাব লাগে বাবে সাতশাকী বুলি কয়। সি যিকি নহওঁক এইদৰে ব’হাগ মাহত শাক খোৱাটো অসমৰ এক কৌটিকলীয়া পৰম্পৰা আৰু  শাক বোটলা কামটো প্রধানকৈ গাভৰুসকলেই কৰিছিল। সেয়ে এনে বিহুনাম এফাকি ঠায়ে ঠায়ে শুনিবলৈ পাওঁ:

“সাতশাকী বিচাৰি আহ অ’ লগৰী, গুৰি পথাৰলৈ যাওঁ

শাক তোলাৰ ছলতে, গছৰে তলতে হেঁপাহৰ বিহুনাম গাঁও।”

অসমৰ এই পৰম্পৰাৰ বিষয়ে আমি গৌৰৱ কৰোঁ যদিও এনে শাক-পাতবোৰৰ বিষয়ে প্রণালীবদ্ধভাবে অধ্যয়ন কৰা হোৱা নাই। কেতবোৰ উদ্ভিদৰ বিষয়ে কিছু অধ্যয়ন হৈছে যদিও আন বহুবিধৰ বিষয়ে আমি এতিয়াও নজনাকৈয়ে আছোঁ। এনে হোৱাৰ বিভিন্ন কাৰণ আছে। তাৰ ভিতৰত এই শাক-পাতবোৰ চিনি নোপোৱাতো অন্যতম। আনহাতে সময়ৰ সোঁতত পৰি চিনাকি বহুবোৰ শাক-পাত ক্রমে লুপ্ত হ’বলৈ ধৰিছে। সেয়ে অসমৰ এই সম্পদৰাজি সংৰক্ষণ তথা প্রণালীবদ্ধভাবে অধ্যয়ন কৰা অতি প্রয়োজন হৈ পৰিছে। এনে এক উদেশ্যেৰে অসমৰ ‘এশ এবিধ শাক’ৰ তালিকা এখন যুগুতাই উলিয়াবলৈ কিছু দিনৰ পৰা চেষ্টা কৰি আছোঁ। কিন্তু তাকে কৰিবলৈ যাওঁতে কিছু অসুবিধাই দেখা দিছে।  উদাহৰণ স্বৰূপে আমাৰ সংগ্রহত থকা তালিকাখনত এনে কিছুমান উদ্ভিদৰ নাম সোমাই পৰিছে যিবোৰ অসমৰ থলুৱা নহয়, তুলনামূলকভাবে নতুন। তেনে এবিধ উদ্ভিদ হ’ল ছয়াবিন। কোনো কোনোৱে এইবিধ উদ্ভিদ ‘এশ এবিধ শাক’ত খোৱাৰ কথা কোৱাৰ লগতে কেতবোৰ লেখাটো উল্লেখ কৰা দেখিছো। সেইদৰে প্রকাশিত লেখাত অশোক ফুল তালিকাভূক্ত হোৱা দেখা গৈছে যদিও গঞা ৰাইজৰ মূখত এইবিধৰ নাম শুনা নাছিলো। আনহাতে কিছুমান উদ্ভিদৰ নাম ঠাই বিশেষে সুকীয়া। এনে অসুবিধাবোৰৰ লগতে বহুবিধৰ ইংৰাজী আৰু বৈজ্ঞানিক নাম নজনাৰ বিপৰীতে কেতবোৰৰ একাধিক নাম দেখা গৈছে। এনে হ’লেও তালিকাখন শুদ্ধ নহ’ব। উদাহৰণ হিচাপে বাহক, বগাবাহক, তিতাবাহক একেবিধ উদ্ভিদ যাৰ ইংৰাজী নাম Malabar Nut আৰু বৈজ্ঞানিক নাম Jasticia adhatoda Syn. Adatoda vasica। কিন্তু বিশল্যকৰণী (Jasticia gendarussa  Syn Gendarussa vulgaris ) নামৰ উদ্ভিদবিধক তিতাবাহকৰ আন এক নাম বুলি www.flowersofindia.net ত উল্লেখ কৰা দেখিলোঁ। আনহাতে www.assamplants.com  নামৰ ৱেব ছাইটটোত Bisalyakarani আৰু Bishalyakarani নামৰ দুটা নাম আছে যি দুটাৰ বিপৰীতে বৈজ্ঞানিক নাম দিয়া আছে ক্রমে Eupatorium triplinerve Vahl আৰু Amaranthus tricolor L. var tristis (Prain) Nayar । তদুপৰি এই ছাইটটোত Jasticia gendarussa ৰ অসমীয়া নাম দিয়া হৈছে Jatrasiddhi, Jeora-goch। অথচ আন বহু লেখাত বিশল্যকৰণী বুলি পোৱা যায়। আমোদজনকভাবে Ixora  নামৰ ফুলগছজোপাকে অশোক বুলি কোৱা বহুলোক পাইছো।

এনেবোৰ কাৰণত ‘এশ এবিধ শাক’ৰ শুদ্ধ তালিকা এখন প্রস্তুত কৰিব পৰা হোৱা নাই। সেয়ে আমাৰ সংগ্রহৰ পৰা যুগুতাই উলিওৱা অসম্পূর্ণ তালিকাখন “সেউজী ধৰণী”ত উপলব্ধ কৰা হ’ল যাতে শুদ্ধ ৰূপৰ সম্পূর্ণ তালিকা এখন প্রস্তুত হৈ উঠে। আশা কৰোঁ বিজ্ঞজনে এই কামত সঁহাৰি জনাই আমাৰ ‘এশ এবিধ শাক’ৰ শুদ্ধ তালিকা এখন প্রস্তুত কৰি তোলাত সহায় কৰিব।

এশ এবিধ শাকৰ এখন অশুদ্ধ আৰু অসম্পূর্ণ তালিকা

ক্রমিক নং	নাম	ছবি
১	Assamese: অমৰা ফুল English: Indian Hog plum Botanical: Spondius pinnata (L. f.) Kurz.
২	Assamese:অমিতা ফুল English: papaya Botanical: Carica papaya
৩	Assamese: অশোক ফুল English: Ashoka Botatical: Saraca indica
৪	Assamese: আগৰা  English: Common cocklebur Botanical: Xanthium strumarium L
৫	Assamese:আগেজলা English:? Botanical:?
৬	Assamese:আদা English: Ginger Botanical: Zingiber officinale
৭	Assamese:আনাৰসৰ কোঁহ English: Pineapple Botanical: Ananas comosum
৮	Assamese:আমৰ মল English: Mango Botanicl: Mangifera indica
৯	Assamese আৰফুল English:? Botanical: ?
১০	Assamese ইন্দ্রযৱ English:? Botanical:?
১১	Assamese ওলকচু English: Elephant Yam Botanical: Amorpophyllus campanulatus, A. paeoniifolius, A. bulbefer
১২	Assamese: কচুশাক English: Arum Botanical: Colocasai esculenta L
১৩	Assamese কঁঠালৰ মুচি English: Jack fruit Botanical: Artocarpus heterophyllus
১৪	Assamese কলপচলা English: Banana Botanical: Musa balbisiana
১৫	Assamese কলমৌ শাক English: Water spinach Botanical: Ipomea aquatic  Frosk
১৬	Assamese: কর্দৈৰ পাত English:Carambola Botanical: Averrhoa carambola
১৭	Assamese:কাঁচিপকা English:? Botanical:?
১৮	Assamese: কাঠআলুৰ পাত English: White Yam Botanical: Dioscornia alata
১৯	Assamese: কুকুৰাঠেঙীয়া English: Bandicot berry Botanical: Leea indica
২০	Assamese: কেঞাবন English: Nut grass Botanical: Kyllinga monocephala
২১	Assamese: কেৰেলা পাত English: Bitter gourd Botanical: Momordica charantia
২২	Assamese:কোমোৰা পাত English: Ash gourd Botanical: Benincasa hispida
২৩	Assamese:খুতৰা শাক English: ? Botanical: Amaranthus viridis
২৪	Assamese:গাখীৰতী English: Milky herb Botanical: Euphorbia hirta
২৫	Assamese:গৰুখিচ English: Wild strawberry Botanical: Fragaria indica

আগলৈ...

বিঃদ্রঃ ছবিসমূহ বিভিন্ন ৱেব ছাইটৰ পৰা লোৱা হৈছে

Part I:

http://sadik2crs.blogspot.in/2014/03/101-herbs-of-assam-part-i.html

Part II:

http://sadik2crs.blogspot.in/2014/03/101-herbs-of-assam-part-ii.html

Part III:

http://sadik2crs.blogspot.in/2014/04/101-herbs-of-assam-part-iii.html

Part IV:

http://sadik2crs.blogspot.in/2014/04/assamese-english-sweet-leaf-botanical.html

Patr V:

http://sadik2crs.blogspot.in/2014/04/101-herbs-of-assam.html

------------------------------------------------------------------------------------------------

ম'বাইল: ৯৪৩৫১৩৫৬৩১::ID sadik2crs@yahoo.co.in